Portwijn uitgelegd: de tradities, classificaties en de oudste port merken

Geschiedenis van Portugese wijn en Noord-Europa

Van oudsher is wijn in Portugal altijd een buitenlandse aangelegenheid geweest. In de tweede helft van de 15e eeuw werd de wijn uit het noorden van Portugal ook naar Vlaanderen verscheept om daar te worden overgeslagen voor de overtocht naar Engeland. 

Als gevolg van de Spaanse bezetting in de Zuidelijke Nederlanden raakte deze handelsstroom opgedroogd: Spanje is nu eenmaal nooit goede vriend geweest met Portugal. In het laat-middeleeuwse Brugge werd op grote schaal handel gedreven in wijn. De wijn was er niet alleen één der belangrijkste handelsproducten, maar was er tevens een felbegeerd verbruiksgoed. Exacte cijfers zijn daarover niet voorhanden, noch van de eigenlijke handelsomzet noch van het plaatselijke verbruik. Maar wat het verbruik betreft, is wel een uitzonderlijk hoog hoofdelijk verbruik van bijna 100 liter per jaar vastgesteld! Een hoog verbruik is nochtans zeer aannemelijk, gezien:

  • De aanwezigheid van een uitgebreide handeldrijvende burgerij, waaronder heel wat buitenlanders.
  • De productie van bier nog zeer kleinschalig en lokaal was.
  • Het beschikbare drinkwater bijlange niet zo zuiver was als heden ten dage.

In Rotterdam en Brugge werd toen overwegend Rijnwijn verhandeld, maar tot laat in de 15e eeuw was Damme, de voorhaven van Brugge, de grote stapelplaats van de wijnen die ons van over zee bereikten. En dit gold niet alleen voor Franse wijn, waarvoor Damme reeds in 1331 een stapelprivilegie had verworven, maar ook voor de wijnen uit Portugal. Deze Portugese wijn was nog geen Portowijn zoals wij die vandaag kennen. Pas in de 18e eeuw ontdekte men toevallig dat door toevoeging van brandewijn, de Portugese wijn beter bewaarde tijdens de zeereis. Maar, reeds 100 jaar vroeger, in de 17e eeuw, vestigden Engelse handelaars zich in Portugal, om vandaar de export naar Engeland te organiseren. De Portohandel vertelt veel te weinig dat de Porto streek de oudste gereglementeerde wijnstreek ter wereld is. De vader van dit reglement was de Markies de Pombal, die Eerste Minister was en in 1756 de grenzen van de wijngaarden in de Dourovallei afbakende. In ruil voor controle van opbrengst en kwaliteit van wijn afkomstig uit het toegelaten afgebakende productiegebied, garandeerde de Koninklijke Wijnvereniging van Boven-Douro opgericht bij Koninklijk bevel, aan de wijnboeren een minimumprijs. Op die manier werden de kleine wijnboeren door de Portugese Kroon beschermd tegen misbruiken en mogelijke uitbuiting door de in Porto gevestigde Engelse handelaars. Alle wijngaarden in het Portogebied werden geclassificeerd van “A” voor de beste percelen tot “E” voor de mindere. Hoe hoger de classificatie, des te hogere prijs wordt voor de druiven betaald en hoe hoger het percentage van de wijn waarvan porto mag worden gemaakt. Dit bijna 250 jaar oude reglement wordt vandaag nog altijd nageleefd.

Classificatie
van de Porto wijngaarden
Categorie Minimum
aantal punten
Toegelaten
opbrengst per 1000 wijnstokken
A 1200 700 Liter
B 1001 600 Liter
C 801 500 Liter
D 601 400 Liter
E 401 300 Liter

Wijngaarden die minder dan 401 punten behalen, mogen geen wijn voor de productie van porto leveren. In 1973 telde de Portostreek 86.000 wijngaarden, waarop 28.000 wijnboeren actief waren. Ruim de helft van deze wijnboeren leveren minder dan 3000 liter per jaar. Hoeveel zij mogen leveren, hangt af van de categorie van hun wijngaard. Deze categorie wordt bepaald door een puntensysteem, waarin een aantal punten kan worden verdiend op basis van 8 criteria. Een niet bestaande ideale wijngaard zou maximaal 1580 punten behalen. Maar dat is niet nodig om in categorie A te vallen, de beste categorie: daarvoor volstaat een minimum van 1200 punten.

Puntensysteem
Criterium Maximaal
aantal punten
Ligging van de wijngaard 600
Klimaat en micro klimaat 210
Kwaliteit van de bodem 180
Aangeplante druivensoorten 150
Hoogteligging t.o.v. de zeespiegel 150
Opbrengst in hectoliter per hectare 120
Steilte van de hellingen 100
Leeftijd van de wijnstokken 70
TOTAAL 1580

Was deze classificatie maar wat meer ingeburgerd bij onze diverse wijnproducerende naties!

Tawny vs Vintage vs Late Bottled Vintage vs Quinta: de verschillen uitgelegd

In het kader van dit artikel handelen wij niet over Witte Porto noch over Ruby.

  • Wat betekent Tawny port?: Door veroudering op vat krijgt de portowijn een lichte oxidatie, zodat de kleur in het glas een bruinoranje boord vertoont. De vatrijping duurt 3 tot 5 jaar en brengt veel finesse in de wijn, waardoor het de classificatie van Tawny mag dragen.
  • Tawny met leeftijdsvermelding: wordt
    gemaakt op basis van een assemblage van portowijnen
    uit verschillende oogstjaren. De gebruikelijke, wettelijk
    beschermde namen zijn:
  • 10 jaar oud
  • 20 jaar oud
  • 30 jaar oud
  • (meer dan) 40 jaar oud
    De samenstelling van de verschillende gebruikte oogstjaren moet vooraf
    ter keuring worden ingediend bij het Instituto do Vinho do Porto.
  • Vintage: is een portowijn uit een uitzonderlijk oogstjaar. Een Vintage blijft niet langer dan twee jaar op vat. Als hij dan alle kwaliteiten vertoont om nog lang bewaard te kunnen worden, wordt hij bij het Instituto do Vinho do Porto ter keuring aangeboden. Deze instelling beoordeelt de kwaliteit en verleent al dan niet de toelating om deze portowijn “Vintage” te mogen noemen. Een Vintage schenkt u ofwel jong, dit is binnen de 7 jaar, te tellen vanaf het oogstjaar, dus gedurende 5 jaar na de botteling. Ofwel degusteert u de Vintage later, dit wil zeggen na 12 jaar volgend op het oogstjaar. Bij lange veroudering op de fles zal de Vintage een dik bezinksel kunnen vertonen. Daarom wordt een oude Vintage altijd gedecanteerd vooraleer een glas aan de gasten aan te bieden. Door het telkens opwellen bij het rechtstreeks inschenken uit de fles, zou u immers delen bezinksel mee serveren in het glas, wat niet beleefd is! Als u Vintage lange jaren in de kelder bewaart en dan opdient ter degustatie, werd u in vroegere jaren geholpen door de witte streep die onderaan op de fles was geschilderd. Deze streep moest immers tijdens de rustjaren naar boven gekeerd liggen, zodat u wist waar en langs welke zijde u het bezinksel zou aantreffen. De fles Vintage werd dus liefst in zelfde horizontale houding uit de kelder naar boven gebracht. Het overgebleven bezinksel wordt door sterrenchefs gebruikt om saus bij rood gebraad te verrijken.
  • Late Bottled Vintage (L.BV.):is een portowijn van één bepaald oogstjaar, die op vat is gerijpt gedurende 4 tot 6 jaar. Door deze langere rijpingsduur in vergelijking met Vintage, wordt deze porto lichter en vlugger op dronk. In de zin van “onmiddellijk klaar voor gebruik” is LBV porto een meer commercieel product. Naar verluid zou LBV zijn uitgevonden door het Portomerk Taylor’s in 1985. Een afgekeurde Vintage kan nog altijd fungeren als een goede LBV.
  • Colheita: wil ook “oogstjaar” zeggen, (zoals Vintage in het Engels), maar dan in de Portugese taal. Colheita wordt dus ook gemaakt van één enkel oogstjaar, maar de portowijn moet volgens de wet, minimum méér dan 7 jaar rijpen op vat, vooraleer te worden gebotteld. Bovendien moet het jaar van botteling ook verplicht worden vermeld op de fles. Door de lange jaren rijping op vat, vertoont de Colheita porto géén bezinksel: dit is allemaal naar de bodem van het vat gezakt. Een Colheita porto is dan ook altijd klaar voor degustatie en kan tot drie weken open staan, na de ontkurking.
  • Quinta-Port: is een portowijn, afkomstig van één enkele wijngaard. “Quinta” is voor porto de benaming die in Bordeaux “Château” heet of in Bourgogne “Domaine”. De naam Quinta kan zowel worden toegevoegd aan een Vintage, een LBV of een Colheita.Vintage en Colheita zijn de ideale flessen om uw grootse banketten op te fleuren, ter gelegenheid van uw verjaardag, of huwelijksverjaardag, of verjaardag van indiensttreding van de firma, of geboortejaar van de kinderen, of… u vult zelf maar in, want u hebt één grote zekerheid: door het samengaan van het alcoholgehalte (20°) en het suikergehalte (bewaarmiddel) loopt u nooit het risico van een slecht geworden fles.

Oude portmerken

Kopke: Dit is het alleroudste portomerk en werd gesticht in 1638 door Christiano Kopke, consul van de Hanzesteden in Lissabon. Sedert 1953 behoort Kopke tot de groep Barros & Almeida, door Manuel de Almeida opgericht in 1913. De huidige groep Barros bestaat nu uit verschillende ondernemingen, die in een tijdspanne van zeventig jaar werden overgenomen of opgericht. Dit zijn, naast de handelsnamen Kopke en Barros, ook nog Hutcheson, Feuerheerd & Associados, H&C.J. Feist – Vinhos S.A. De groep Barros heeft een marktaandeel van 5% van de totale Portverkoop.

Barros & Almeida is één van de bekendste ondernemingen uit de sector van de portowijnen en is hoofdzakelijk beroemd voor haar Tawny’s met leeftijdsaanduiding en voor haar millésimes. Met zijn uitstekende Colheita’s en mooie oude Tawny’s is het portmerk Kopke het kroonjuweel van de groep Barros. Quinta San Luiz was sedert 1922 eigendom van Kopke en werd samen met het exportbedrijf verkocht aan Barros & Almeida. Samen met de nabijgelegen Quinta’s Lobata en Mesquita zorgen ze voor 8% van de totale productie. Het gaat echter wel om de belangrijkste procenten, aangezien dit allemaal klasse A wijngaarden zijn. Kopke heeft 25 officiële verdelers in België.

Engelse Invloeden

Tot 1986 (toetreding van Portugal tot de Europese Unie) mocht portowijn enkel en alleen verhandeld worden door de exporteurs (“shippers”) die als lid waren ingeschreven bij het IVP (Instituto do Vinho do Porto). De  aanwezigheid van Engelse families onder deze leden vergemakkelijkte de commerciële stroming van Portowijn naar Engeland en naar haar uitgebreide koloniën. In de Engelse maatschappij en in het Engelse society leven is portowijn dan ook op een bijzondere wijze verstrengeld. Wij zetten enkele staaltjes op een rij:

  1. Net zo traditioneel als de Christmas pudding, is de combinatie “Cheddar kaas met Porto”, in alle lagen van de Britse bevolking zeer populair.
  2. In de Victoriaanse eeuw, was de porto vooral een mannendrank, die werd genuttigd na de maaltijd, wanneer de dames zich hadden terug getrokken en de mannen alleen bleven in het rokerssalon, voor een portie “Porto
    met de sigaar”.
  3. Ouders en grootouders leggen voor hun kinderen voorraden porto aan, waaronder de Vintage – porto van hun geboortejaar.
  4. Op een banket, dat afgerond wordt met de Vintage Porto, schenkt de gastheer zichzelf eerst een glas in en geeft de karaf dan door langs de linkerkant, tot deze de hele kring van de disgenoten heeft afgelegd. Daarbij moet de karaf met Vintage Porto worden doorgegeven van hand tot hand, zonder dat deze karaf op de tafel mag worden neergezet. Dit zeer oude gebruik wordt ook vandaag nog in ere gehouden. Van cultuur gesproken!
Click here to add a comment

Leave a comment: